Vô sinh là tình trạng một cặp vợ chồng quan hệ tình dục đều đặn, không sử dụng biện pháp tránh thai trong ít nhất 12 tháng nhưng vẫn chưa có thai. Thống kê cho thấy, nguyên nhân từ phía người vợ chiếm khoảng một phần ba trường hợp vô sinh, phần còn lại là do nam giới hoặc cả hai phía.
Việc hiểu rõ những nguyên nhân thường gặp, yếu tố nguy cơ và biện pháp phòng ngừa vô sinh ở phụ nữ giúp chị em chủ động hơn trong việc bảo vệ khả năng sinh sản và lên kế hoạch mang thai hợp lý.
1. Vô sinh ở phụ nữ là gì?
Vô sinh hiếm muộn ở nữ giới
Về mặt sinh lý, để một thai kỳ hình thành, nhiều “mắt xích” phải vận hành trơn tru:
-
Buồng trứng phải nuôi dưỡng và phóng thích trứng trưởng thành (rụng trứng).
-
Tinh trùng phải được xuất vào âm đạo, di chuyển qua cổ tử cung, tử cung lên ống dẫn trứng để gặp trứng.
-
Trứng và tinh trùng thụ tinh tại ống dẫn trứng, tạo thành phôi.
-
Phôi di chuyển vào buồng tử cung, bám vào niêm mạc tử cung để làm tổ và phát triển.
Bất cứ rối loạn, tắc nghẽn hay bất thường nào ở một trong các bước này đều có thể dẫn đến hiếm muộn – vô sinh.
2. Nguyên nhân thường gặp gây vô sinh ở phụ nữ
Rối loạn phóng noãn (rối loạn rụng trứng)
Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất, chiếm khoảng 1/4 các cặp vợ chồng đi khám vì chậm con. Rối loạn phóng noãn xảy ra khi:
-
Rụng trứng không đều, thưa, khó dự đoán
-
Hoặc không rụng trứng trong nhiều chu kỳ liên tiếp.
Các nguyên nhân thường gặp:
Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS)
Hội chứng buồng trứng đa nang gây mất cân bằng hormone sinh dục nữ, làm trứng không phát triển và rụng đúng cách. Phụ nữ bị PCOS thường có:
-
Kinh nguyệt thưa, không đều hoặc vô kinh
-
Tăng cân, béo bụng
-
Mụn trứng cá, rậm lông
-
Khó thụ thai dù tuổi còn trẻ.
Rối loạn vùng dưới đồi – tuyến yên
Vùng dưới đồi và tuyến yên điều khiển việc tiết hormone FSH, LH – hai hormone quyết định quá trình rụng trứng. Căng thẳng kéo dài, sụt cân nhanh, tập luyện thể thao quá sức, hoặc tăng cân đột ngột đều có thể làm rối loạn “trung tâm chỉ huy” này, gây:
-
Kinh nguyệt không đều
-
Kinh rất thưa hoặc mất kinh.
Suy buồng trứng sớm
Suy buồng trứng sớm có thể gây hiếm muộn
Suy buồng trứng sớm (suy buồng trứng nguyên phát) là tình trạng buồng trứng ngừng hoạt động trước 40 tuổi, thường liên quan đến:
-
Yếu tố di truyền
-
Bệnh tự miễn
-
Điều trị hóa - xạ trị.
Khi buồng trứng không còn nuôi dưỡng và phóng thích trứng, người phụ nữ không chỉ khó mang thai mà còn có các triệu chứng thiếu hụt estrogen sớm như bốc hỏa, mất ngủ, loãng xương…
Tăng prolactin
Tuyến yên tiết prolactin quá mức có thể ức chế sản xuất estrogen, làm rối loạn rụng trứng và gây vô sinh. Nguyên nhân có thể do:
-
U tuyến yên
-
Tác dụng phụ một số thuốc điều trị tâm thần, tăng huyết áp…
Tổn thương hoặc tắc ống dẫn trứng
Ống dẫn trứng là “cây cầu” nối trứng và tinh trùng. Khi ống dẫn trứng bị tổn thương, viêm dính hoặc tắc hoàn toàn:
-
Tinh trùng khó hoặc không thể gặp trứng
-
Phôi đã thụ tinh có thể bị “kẹt” ngoài tử cung (thai ngoài tử cung).
Các nguyên nhân thường gặp:
-
Viêm vùng chậu, nhiễm khuẩn tử cung – ống dẫn trứng (do chlamydia, lậu, các bệnh lây truyền qua đường tình dục)
-
Sẹo dính sau phẫu thuật vùng bụng – chậu, phẫu thuật thai ngoài tử cung
-
Lao vùng chậu – nguyên nhân nguy hiểm nhưng dễ bị bỏ sót nếu không nghĩ tới.
Lạc nội mạc tử cung
Lạc nội mạc tử cung là tình trạng mô niêm mạc vốn chỉ nằm trong buồng tử cung lại “đi lạc” ra ngoài, bám vào:
-
Buồng trứng
-
Mặt ngoài tử cung
-
Dây chằng tử cung
-
Ống dẫn trứng, bàng quang, trực tràng…
Lạc nội mạc tử cung có thể gây:
-
Tắc nghẽn hoặc biến dạng ống dẫn trứng
-
Môi trường vùng chậu viêm, không thuận lợi cho tinh trùng và phôi
-
Cản trở phôi làm tổ trong buồng tử cung.
Kết quả là giảm đáng kể khả năng thụ thai tự nhiên và có thể ảnh hưởng cả đến hiệu quả các phương pháp hỗ trợ sinh sản.
Bất thường tử cung và cổ tử cung
Tử cung và cổ tử cung là “ngôi nhà” của phôi thai. Một số bất thường có thể làm giảm khả năng làm tổ hoặc tăng nguy cơ sảy thai:
-
Polyp, u xơ tử cung nằm trong buồng tử cung hoặc chèn ép ống dẫn trứng
-
Sẹo dính buồng tử cung (Hội chứng Asherman) do nạo hút thai, nhiễm trùng, phẫu thuật
-
Bất thường bẩm sinh: tử cung đôi, tử cung có vách ngăn…
-
Cổ tử cung hẹp, biến dạng hoặc tiết ít chất nhầy khiến tinh trùng khó đi qua.
Vô sinh không rõ nguyên nhân
Dù đã thực hiện đầy đủ các xét nghiệm và thăm dò, vẫn có một tỷ lệ không nhỏ cặp vợ chồng được kết luận “vô sinh không rõ nguyên nhân”.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là không thể mang thai. Nhiều cặp vẫn có thai tự nhiên hoặc nhờ hỗ trợ sinh sản sau khi được tư vấn, điều chỉnh lối sống, theo dõi và điều trị phù hợp.
3. Yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng vô sinh ở phụ nữ
Một số yếu tố không trực tiếp gây vô sinh nhưng làm tăng nguy cơ giảm khả năng sinh sản, gồm:
Tuổi tác
-
Sau 30 tuổi, đặc biệt từ 35 tuổi trở đi, dự trữ buồng trứng suy giảm nhanh.
-
Số lượng trứng ít hơn, chất lượng trứng giảm, tỷ lệ bất thường nhiễm sắc thể tăng.
-
Khả năng thụ thai mỗi chu kỳ giảm dần, nguy cơ sảy thai và biến chứng thai kỳ tăng lên.
Hút thuốc lá
Thói quen hút thuốc làm tổn thương tử cung và ống dẫn trứng
-
Làm tổn thương cổ tử cung và ống dẫn trứng
-
Đẩy nhanh quá trình lão hóa buồng trứng, làm cạn kiệt trứng sớm
-
Tăng nguy cơ thai ngoài tử cung và sảy thai.
Cân nặng không hợp lý
-
Thừa cân/béo phì: thường đi kèm đề kháng insulin, rối loạn rụng trứng
-
Thiếu cân, ăn kiêng cực đoan, tập luyện quá sức: có thể gây mất kinh, không rụng trứng.
Bệnh lý viêm nhiễm phụ khoa
-
Chlamydia, lậu, viêm vùng chậu nếu không điều trị sớm có thể để lại sẹo dính, tắc ống dẫn trứng.
Rượu, chất kích thích
-
Uống nhiều rượu, lạm dụng chất kích thích làm rối loạn hormone sinh sản, giảm khả năng thụ thai.
4. Làm sao để phòng ngừa và bảo vệ khả năng sinh sản?
Dù không thể kiểm soát hoàn toàn mọi nguyên nhân, phụ nữ vẫn có thể giảm đáng kể nguy cơ vô sinh bằng cách:
Duy trì cân nặng hợp lý
-
Không để BMI quá thấp hoặc quá cao
-
Nếu cần giảm cân, nên giảm từ từ, kết hợp dinh dưỡng và vận động vừa phải
-
Hạn chế tập luyện cường độ quá cao kéo dài vì có thể làm rối loạn rụng trứng.
Bỏ thuốc lá và hạn chế rượu
-
Ngừng hút thuốc càng sớm càng tốt nếu có ý định mang thai
-
Hạn chế tối đa đồ uống có cồn; tuyệt đối không uống rượu khi đã mang thai hoặc đang điều trị vô sinh.
Kiểm soát căng thẳng
-
Stress kéo dài có thể ảnh hưởng tuyến yên – vùng dưới đồi, làm rối loạn rụng trứng
-
Nên kết hợp nghỉ ngơi, ngủ đủ giấc, thư giãn tinh thần, tập yoga, thiền, đi bộ…
Kiểm soát căng thẳng cũng giúp bảo vệ khả năng sinh sản
Khám phụ khoa định kỳ
-
Nên khám phụ khoa định kỳ mỗi năm hoặc sớm hơn nếu có dấu hiệu bất thường: rong kinh, đau bụng kinh dữ dội, khí hư bất thường, đau vùng chậu…
-
Tầm soát và điều trị sớm các bệnh lý như u xơ tử cung, polyp, lạc nội mạc tử cung, viêm nhiễm phụ khoa.
5. Khi nào nên đi khám vô sinh – hiếm muộn?
Bạn nên đến cơ sở chuyên khoa sản phụ khoa hoặc trung tâm hỗ trợ sinh sản khi:
-
Dưới 35 tuổi: cố gắng mang thai 12 tháng nhưng chưa có thai
-
Từ 35 tuổi trở lên: sau 6 tháng cố gắng mà chưa đậu thai
-
Kinh nguyệt không đều, mất kinh, đau bụng kinh nhiều
-
Có tiền sử viêm vùng chậu, nhiễm trùng đường sinh dục, phẫu thuật vùng chậu, thai ngoài tử cung
-
Đau vùng chậu mạn tính, nghi ngờ lạc nội mạc tử cung.
Chẩn đoán sớm giúp bác sĩ đưa ra chiến lược điều trị phù hợp, tối ưu “thời gian vàng” cho khả năng sinh sản.
6. Kết luận
Vô sinh ở phụ nữ là vấn đề sức khỏe sinh sản ngày càng được quan tâm, nhất là trong bối cảnh nhiều cặp vợ chồng lập gia đình muộn. Nguyên nhân có thể đến từ rối loạn rụng trứng, tổn thương ống dẫn trứng, lạc nội mạc tử cung, bất thường tử cung – cổ tử cung hoặc không rõ nguyên nhân.
Việc chủ động tầm soát, điều chỉnh lối sống, giữ cân nặng hợp lý, tránh thuốc lá – rượu và khám phụ khoa định kỳ sẽ giúp phụ nữ bảo vệ tốt hơn khả năng làm mẹ. Khi có dấu hiệu nghi ngờ, nên đến các cơ sở y tế uy tín để được thăm khám, tư vấn và điều trị kịp thời, tăng cơ hội đón nhận “tin vui” trong tương lai.
