Táo bón là một trong những rối loạn tiêu hóa thường gặp nhất. Bệnh thường không nguy hiểm ngay lập tức nhưng lại gây nhiều phiền toái trong sinh hoạt hàng ngày. Đặc biệt, nếu táo bón kéo dài và trở thành mạn tính, người bệnh có nguy cơ đối mặt với những biến chứng nghiêm trọng như ung thư đại trực tràng hay bệnh thận mạn tính.
1. Tần suất mắc táo bón
Theo Tổ chức Bệnh lý Tiêu hóa Hoa Kỳ, khoảng 16% dân số toàn cầu gặp phải tình trạng táo bón. Tỷ lệ này tăng rõ rệt ở nhóm người trên 60 tuổi, có thể lên tới 33,5%. Nữ giới mắc táo bón nhiều hơn nam giới với tỷ lệ 1,5:1.
Mặc dù không gây nguy hiểm ngay, táo bón lại làm giảm chất lượng cuộc sống, gây khó chịu, mất tự tin và ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc.
2. Táo bón có thể trở thành mạn tính không?
Táo bón mạn tính được chẩn đoán khi người bệnh có ít nhất hai triệu chứng như đi ngoài dưới ba lần mỗi tuần, phân cứng, phải rặn nhiều hoặc thường xuyên phải sử dụng biện pháp hỗ trợ như thụt tháo. Nếu các triệu chứng này kéo dài trên ba đến sáu tháng, bệnh được coi là mạn tính.
Táo bón kéo dài có thể thành mãn tính
3. Cơ chế hình thành táo bón
Đường tiêu hóa người trưởng thành dài khoảng 7–8 mét. Quá trình tiêu hóa thức ăn diễn ra trong vòng 1–3 ngày. Trong đó, ruột già đảm nhiệm vai trò hấp thụ nước. Khi nhu động ruột suy giảm, phân di chuyển chậm, lượng nước bị hút nhiều hơn khiến phân trở nên khô cứng. Điều này chính là nguyên nhân trực tiếp gây táo bón. Các rối loạn thần kinh, cơ hoặc thói quen sinh hoạt không hợp lý đều có thể tác động đến quá trình này.
4. Nguyên nhân gây táo bón
Táo bón có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Thói quen uống ít nước, ăn thiếu chất xơ, tiêu thụ nhiều đường và chất béo là những yếu tố phổ biến nhất. Một số loại thuốc như thuốc chống trầm cảm, thuốc giảm đau hoặc thuốc kháng viêm cũng dễ gây táo bón nếu sử dụng lâu dài.
Một số bệnh lý nền như tiểu đường, Parkinson, suy giáp hay thay đổi hormone ở phụ nữ trong thời kỳ mang thai và tiền mãn kinh cũng là những nguyên nhân đáng chú ý. Ngoài ra, hội chứng ruột kích thích, đặc biệt là thể táo bón, thường bị nhầm lẫn với táo bón mạn tính chức năng. Khác với táo bón thông thường, hội chứng ruột kích thích thường kèm theo đau bụng tái diễn, khó chịu và thay đổi tính chất phân.
Trong những trường hợp này, người bệnh nên đi khám để được chẩn đoán và điều trị phù hợp, tránh biến chứng lâu dài.
5. Táo bón có gây ung thư đại trực tràng?
Nhiều nghiên cứu cho thấy táo bón mạn tính là một yếu tố nguy cơ của ung thư đại trực tràng. Một nghiên cứu tại Boston (Mỹ) theo dõi gần 29.000 bệnh nhân táo bón mạn tính so với hơn 86.000 người khỏe mạnh cho thấy nhóm táo bón có nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng cao gấp 1,6 lần và nguy cơ xuất hiện khối u lành tính cao gấp 2,6 lần.
Táo bón kéo dài có thể gây ung thư đại trực tràng
Điều này cảnh báo những người bị táo bón kéo dài cần theo dõi sát sao và tầm soát ung thư định kỳ. Ung thư đại trực tràng nếu phát hiện ở giai đoạn sớm có thể chữa khỏi tới 92%.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng táo bón không trực tiếp gây ung thư. Đây chỉ là một yếu tố nguy cơ, trong khi nguyên nhân hàng đầu vẫn là di truyền và lối sống.
6. Táo bón và bệnh thận mạn tính
Một nghiên cứu tại Đại học Tennessee (Mỹ) trên hơn 3,5 triệu người trong gần một thập kỷ cho thấy, táo bón làm tăng nguy cơ mắc bệnh thận mạn tính thêm 13% và nguy cơ suy thận thêm 9%. Với những người bị táo bón nặng và kéo dài, nguy cơ còn cao hơn nữa.
Táo bón làm tăng nguy cơ bị bệnh thận
Kết quả này khẳng định việc điều trị táo bón mạn tính không chỉ cải thiện chất lượng sống mà còn góp phần bảo vệ chức năng thận.
7. Dấu hiệu cảnh báo ung thư đại trực tràng
Ung thư đại trực tràng ở giai đoạn sớm thường không có triệu chứng rõ rệt. Tuy nhiên, một số dấu hiệu cảnh báo bao gồm thay đổi thói quen đi tiêu, táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài, chảy máu trực tràng, đau bụng dai dẳng, đầy hơi, mệt mỏi, sụt cân không rõ nguyên nhân và cảm giác đi tiêu không hết phân.
Người trên 45 tuổi hoặc có tiền sử gia đình mắc ung thư đại trực tràng cần tầm soát thường xuyên để phát hiện sớm bệnh lý này.
8. Vì sao táo bón có thể kéo dài suốt đời?
Táo bón mạn tính thường liên quan đến lối sống ít vận động, chế độ ăn nhiều thực phẩm chế biến, ít rau xanh, uống không đủ nước, lạm dụng rượu bia hoặc caffeine. Ngoài ra, lo âu, trầm cảm và các bệnh lý nền như tiểu đường, hội chứng ruột kích thích cũng góp phần khiến tình trạng này kéo dài. Một số loại thuốc, chẳng hạn thuốc hạ huyết áp, thuốc kháng acid và thuốc tránh thai, cũng dễ gây táo bón nếu dùng lâu dài.
9. Cách ngăn ngừa và điều trị táo bón
Thay đổi lối sống là chìa khóa quan trọng nhất để phòng ngừa táo bón. Người bệnh nên uống đủ 1,5–2 lít nước mỗi ngày, bổ sung ít nhất 25–30g chất xơ từ rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt và trái cây tươi. Tập thể dục đều đặn, duy trì thói quen đi tiêu đúng giờ và tránh nhịn đi vệ sinh cũng rất cần thiết.
Bổ sung thực phẩm ngừa táo bón
Một số thực phẩm giúp cải thiện tình trạng táo bón bao gồm gạo lứt, ngũ cốc nguyên cám, rau bina, cải xoăn, bông cải xanh và các loại trái cây giàu chất xơ như đu đủ, táo hoặc lê.
Việc sử dụng thuốc nhuận tràng cần có sự chỉ định của bác sĩ, tránh lạm dụng để không gây lệ thuộc hoặc mất cân bằng điện giải.
Tóm lại:
Táo bón kéo dài không chỉ gây khó chịu mà còn là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ mắc những bệnh nghiêm trọng như ung thư đại trực tràng hoặc bệnh thận mạn tính. Việc thay đổi lối sống, chế độ ăn uống hợp lý và tầm soát sức khỏe định kỳ là những biện pháp quan trọng để bảo vệ hệ tiêu hóa và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Đặc biệt, những người trên 45 tuổi hoặc có tiền sử gia đình mắc ung thư đại trực tràng nên tầm soát sớm và thường xuyên để kịp thời phát hiện, điều trị hiệu quả.
