Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất gây sa sút trí tuệ, chiếm khoảng 60–70% tổng số ca trên toàn thế giới. Đây là một bệnh thoái hóa thần kinh tiến triển, khởi đầu bằng mất trí nhớ nhẹ và dần dần dẫn đến mất khả năng giao tiếp, sinh hoạt hàng ngày, thậm chí không còn phản ứng với môi trường. Alzheimer không phải là một phần tất yếu của quá trình lão hóa, mà là bệnh lý gây tổn thương và chết dần các tế bào thần kinh trong não, dẫn tới teo não và suy giảm chức năng nhận thức không thể đảo ngược.
Alzheimer là dạng sa sút trí tuệ phổ biến ở người lớn tuổi
1. Thực trạng bệnh Alzheimer tại Việt Nam
Theo thống kê, năm 2020 Việt Nam có khoảng 500.000 người mắc bệnh Alzheimer, nhưng chỉ 5.000 người được chẩn đoán và điều trị, chiếm vỏn vẹn 1%. Hiện cả nước có chưa tới 10 đơn vị chuyên biệt về trí nhớ và sa sút trí tuệ, trong đó Đơn vị trí nhớ và sa sút trí tuệ tại Bệnh viện 30-4 (Bộ Công an) là cơ sở đầu tiên ở phía Nam triển khai điều trị toàn diện cho người bệnh.
Việt Nam đang nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Từ nay đến năm 2050, số người từ 60 tuổi trở lên sẽ tăng từ 11,9% dân số (năm 2019) lên khoảng 25%. Điều này đồng nghĩa với việc số ca sa sút trí tuệ, đặc biệt là Alzheimer, sẽ tiếp tục tăng mạnh.
Tuy nhiên, theo PGS.TS.BS Vũ Anh Nhị – Nguyên Chủ tịch Hội bệnh Alzheimer Việt Nam, phần lớn người bệnh chỉ đến khám và được chẩn đoán khi bệnh đã tiến triển nặng, khiến việc điều trị và chăm sóc gặp rất nhiều khó khăn. Đa số bệnh nhân phải chăm sóc tại nhà, trong khi người chăm sóc lại thiếu kiến thức và kỹ năng, dẫn tới gánh nặng nặng nề về tài chính, sức khỏe và tinh thần cho gia đình và xã hội.
2. Alzheimer – căn bệnh nguy hiểm hàng đầu ở người cao tuổi
Tại Hoa Kỳ, Alzheimer là nguyên nhân tử vong đứng thứ 7 ở người trưởng thành và thứ 6 ở nhóm người trên 65 tuổi. Thực tế số người tử vong vì bệnh có thể còn cao hơn số liệu thống kê, bởi nhiều trường hợp không được ghi nhận trên giấy chứng tử.
Trên toàn cầu, hiện có hơn 55 triệu người mắc sa sút trí tuệ, trong đó 60–70% là Alzheimer. Riêng tại Mỹ, khoảng 6,9 triệu người từ 65 tuổi trở lên đang sống chung với bệnh, và con số này dự kiến tăng gấp đôi lên gần 14 triệu người vào năm 2060.
Alzheimer thường xuất hiện ở độ tuổi trên 60, nhưng vẫn có trường hợp khởi phát sớm từ tuổi 40–50, được gọi là Alzheimer khởi phát sớm (early-onset Alzheimer’s).
3. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Alzheimer có thể do di truyền, lối sống và yếu tố môi trường
Nguyên nhân chính xác của Alzheimer chưa được xác định. Các nhà khoa học cho rằng bệnh là kết quả của sự kết hợp nhiều yếu tố:
-
Di truyền và tiền sử gia đình
-
Yếu tố môi trường
-
Lối sống và hành vi
Nguy cơ mắc bệnh tăng dần theo tuổi tác, trong đó người cao tuổi là nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất.
4. Dấu hiệu và triệu chứng cần nhận biết
Sa sút trí tuệ do Alzheimer ảnh hưởng đến trí nhớ và khả năng tư duy
Ngoài mất trí nhớ – triệu chứng đặc trưng nhất – người bệnh Alzheimer có thể gặp phải:
-
Khó khăn trong quản lý tài chính, thanh toán hóa đơn.
-
Khó thực hiện công việc quen thuộc tại nhà, nơi làm việc.
-
Khả năng phán đoán kém, dễ đưa ra quyết định sai lầm.
-
Đặt nhầm đồ và không thể nhớ lại để tìm.
-
Thay đổi tâm trạng, hành vi, tính cách.
Đặc biệt, bệnh nhân có thể mất hứng thú với hoạt động thường ngày, dễ cáu gắt, mất ngủ hoặc đi lang thang.
5. Điều trị và kiểm soát Alzheimer
Hiện chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn bệnh Alzheimer. Điều trị tập trung vào:
-
Dùng thuốc: Một số thuốc được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt có thể giúp giảm triệu chứng và làm chậm tiến triển bệnh, đặc biệt hiệu quả ở giai đoạn sớm và trung bình.
-
Trị liệu không dùng thuốc: Các phương pháp phục hồi nhận thức, hoạt động thể chất, duy trì giao tiếp xã hội, âm nhạc trị liệu… có thể giúp cải thiện chất lượng sống.
-
Hỗ trợ người chăm sóc: Trang bị kiến thức, kỹ năng chăm sóc đúng cách để giảm áp lực cho gia đình và xã hội.
Theo các chuyên gia, chẩn đoán sớm đóng vai trò rất quan trọng. Nó giúp làm chậm quá trình bệnh, cải thiện triệu chứng và tạo điều kiện để người bệnh cùng gia đình lên kế hoạch điều trị, tài chính, chăm sóc và tham gia các nghiên cứu lâm sàng.
6. Phòng ngừa và giảm nguy cơ
Phòng ngừa Alzheimer bằng chế độ ăn uống, tập thể dục
Các nghiên cứu cho thấy, việc duy trì lối sống lành mạnh có thể giúp giảm hoặc làm chậm nguy cơ mắc Alzheimer, bao gồm:
-
Tập thể dục thường xuyên
-
Ăn uống cân bằng, tốt cho tim mạch
-
Giữ tinh thần tích cực, tránh căng thẳng kéo dài
-
Duy trì các hoạt động kích thích não bộ như đọc sách, học tập, giao tiếp xã hội.
Alzheimer là một trong những căn bệnh đáng lo ngại nhất của thế kỷ 21, đặc biệt trong bối cảnh dân số Việt Nam đang già hóa nhanh chóng. Với tỷ lệ được chẩn đoán và điều trị còn quá thấp, việc nâng cao nhận thức cộng đồng, tầm soát sớm và mở rộng hệ thống chăm sóc y tế chuyên biệt là yếu tố then chốt để giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội.
